Hermeneutiek

Hoe lezen wij

de Bijbel?

Deel 4

Opsomming van een aantal hermeneutische basisprincipes

De Geest legt de Schrift uit

De Bijbel is Gods Woord. De Bijbel leert ons wie God is, wat God van ons vraagt en hoe we door Hem gered kunnen worden. Daarbij heeft de Bijbel het hoogste gezag en is de Bijbel voldoende, onmisbaar en duidelijk. Maar de Bijbel is niet zo duidelijk dat ieder mens vanzelf kan bevatten wat erin verteld wordt. De Bijbelse boodschap is voor ongelovige mensen een aanstootgevende dwaasheid. Begrijpen en accepteren lukt alleen als ons hart en ons verstand vernieuwd en verlicht worden door de Heilige Geest. God zelf moet zijn Woord voor ons uitleggen. Dat vraagt van ons nederigheid. We mogen en moeten ons verstand gebruiken als we de Bijbel lezen. Maar we mogen de Bijbel niet aan ons verstand onderwerpen.

De Gemeente legt de Schrift uit.

Bovendien moeten we beseffen dat wij niet de enigen zijn die door Gods Geest verlicht worden. We moeten de Bijbel altijd lezen in gemeenschap met heel Gods Gemeente en dat van alle eeuwen. Bijbellezen doe je samen met andere gelovigen in heden en verleden. Natuurlijk moet je daarbij kritisch zijn. Niet alles was in de kerk verkondigd wordt, is werkelijk in overeenstemming met Gods Woord. De kerk is niet de norm, noch de traditie. Immers: Sola Scriptura. Maar als je erkent dat Gods Geest alle gelovigen verlicht, kun je de Bijbel niet in je eentje lezen en uitleggen alsof jij de eerste bent die de werkelijke boodschap begrepen heeft. Dan ga je te rade bij hoe anderen de Schrift uitleggen en uitgelegd hebben en wil je daarvan leren.

De Schrift zelf legt de Schrift uit

Omdat de Bijbel Gods Woord is, vormt de Bijbel een eenheid met één coherente boodschap. Gods spreekt zichzelf nooit tegen. Het kan soms wel lijken alsof de Bijbel zichzelf tegenspreekt, maar wie zich gelovig onderwerpt aan het gezag van de Bijbel, moet erkennen dat er in zulke gevallen een andere uitleg gezocht moet worden. Want als de Bijbel het hoogste gezag heeft, heeft de Bijbel dat gezag ook bij het uitleggen van de Bijbel. De Bijbel legt dus eigenlijk zichzelf uit. Daarom moet je bij het interpreteren van de Bijbelse boodschap altijd het geheel van de Bijbel in het oog houden en passages met elkaar vergelijken. Het geheel moet kloppen. Schrift met Schrift vergelijken dus.

De Schrift gaat over Christus

Daarbij is het belangrijk om te beseffen dat heel de Bijbelse boodschap samenkomt in Christus. Christus zelf, het vleesgeworden Woord, is Gods ultieme openbaring. In Hem is Gods openbaring voltooit. Maar dat niet alleen: heel de geschiedenis van Gods openbaring werkt naar Hem toe. Heel het Oude Testament spreekt van Christus en wordt vervuld in het Nieuwe Testament. Daarom moet je het Oude Testament altijd lezen in het licht van het Nieuwe Testament. Het Nieuwe Testament vormt als het ware een leesregel voor het Oude Testament. Zoals Jezus zelf en de apostelen de wet en de profeten uitlegden, zo moeten wij dat ook doen. En alles wat we in het Oude Testament tegenkomen moeten we steeds weer op het verlossingswerk van Christus betrekken.

Heilshistorisch

Daarom is het belangrijk om je bij elke passage steeds af te vragen: hoe past dit in de context van Gods openbaringsgeschiedenis en in de geschiedenis van zijn reddingsplan? Je kunt teksten niet zomaar toepassen op het heden. Alle Bijbelboeken zijn geschreven op een specifiek moment in de geschiedenis. De profeten profeteerden in een concrete situatie voor het volk Israël. Voor de joden toen hadden hun woorden een andere betekenis dan voor ons nu. Maar dat betekent niet dat de betekenis voor ons er niet toen al in lag. Profetieën over de verlossing uit de ballingschap, vormden tegelijk ook een profetie over de komst van Christus en over de nieuwe hemel en de nieuwe aarde. Zelfs al hebben de profeten dat vaak zelf niet eens beseft. Maar om ze uit te leggen, moet je de oorspronkelijke context wel kennen en in rekening brengen. En veel wettelijke voorschriften in het Oude Testament hoeven wij nu niet meer te houden, omdat ze vooruitwezen naar Christus en in Hem vervuld zijn. Maar daarom leren ze ons nog wel veel over Christus en zijn werk voor ons, als we ze maar lezen in de juiste context.

Letterkundig

Daarbij is het heel belangrijk om goed te onderzoeken wat nu precies de oorspronkelijke betekenis en bedoeling van de tekst geweest is. Daarom moet je rekening houden met verschillen in genre en stijl en precies lezen wat er staat. Daarvoor moet je de taal en de grammatica kennen. Alleen dan kun je achterhalen wat er eigenlijk gezegd wordt. Maar je moet niet alles letterlijk lezen. Tenminste, niet in de zin van letterlijk als tegendeel van figuurlijk. Ook de Bijbel maakt gebruik van beeldspraak en poëzie. Maar je moet de Bijbel wel letterlijk lezen in de zin van: de boodschap serieus nemen zoals die gepresenteerd wordt. Geschiedenis is geschiedenis en dus echt gebeurt. Een wet is een wet en dus een norm waaraan wij gebonden zijn, tenzij de Bijbel zelf ons vertelt dat dat niet (meer) zo is. Beeldspraak is alleen beeldspraak als dat uit de Bijbel zelf blijkt.

Van duidelijk naar onduidelijk

Verder is het essentieel om onduidelijke teksten uit te leggen aan de hand van duidelijke teksten. Niet andersom. Als twee passages met elkaar in tegenspraak lijken, is de duidelijkste passage de norm die bepaalt hoe je de onduidelijkere passage moet uitleggen. Bovendien moet je rekening houden met waar een passage eigenlijk wel en niet over gaat. In een passage over onderwerp X, kan onderwerp Y zijdelings genoemd worden. Maar dat wil niet zeggen dat je op basis daarvan bindende uitspraken kunt doen over onderwerp Y. Vooral niet als elders wel expliciet over onderwerp Y gesproken wordt.

Oud en nieuw

Deze basisprincipes hebben theologen eeuwenlang gehanteerd bij het uitleggen van de Bijbel. En ik denk dat deze ‘oude hermeneutiek’ nog altijd de beste, zo niet de enig juiste is. Nu zullen veel aanhangers van de ‘nieuwe hermeneutiek’ zeggen dat ze ook deze oude basisprincipes nog steeds delen. De oude en de nieuwe hermeneutiek gaan immers over verschillende dingen. De oude hermeneutiek gaat over wat de oorspronkelijke bedoeling van de tekst is. Maar de nieuwe hermeneutiek gaat over wat de betekenis daarvan voor ons nu is. Maar ik vraag me af of beide wel zo gemakkelijk met elkaar te combineren zijn als velen denken. In de eerste plaats omdat de oude hermeneutiek er volgens mij van uitgaat dat de Bijbel een universele boodschap heeft die tijd en cultuur overstijgt. Als de Bijbel A zegt, dan is dat ook nu nog A, tenzij de Bijbel zelf duidelijk maakt dat A tijd-, plaats- of cultuurgebonden is. De oude hermeneutiek beperkt zich dus helemaal niet tot het uitleggen van de oorspronkelijke betekenis van de Bijbeltekst. Het is de nieuwe hermeneutiek die deze beperking aan de oude hermeneutiek oplegt, doordat de nieuwe hermeneutiek ervan uitgaat dat de Bijbel in verschillende tijden en culturen verschillende betekenissen kan hebben. Als de Bijbel A zegt, kan dat volgens de nieuwe hermeneutiek nu best B zijn en in een andere situatie C.

En dat brengt in de tweede plaats mee dat het menselijk verstand tot norm wordt, in plaats van dat de Schrift wordt uitgelegd door de Geest en de Schrift zelf. Immers, we moeten een vertaalslag maken van de oorspronkelijke bedoeling naar de betekenis nu. Van A naar B of C. En daarbij kunnen we niet te rade gaan bij de Schrift zelf. Want die B of C staan niet in de Schrift. Daarvoor hebben we de leiding van de Geest, zegt men dan. Maar of dat werkelijk zo is, valt evenmin te toetsen aan de Schrift. En dus blijft er maar één norm over: wijzelf.

Bovendien breekt men dan zomaar met vele eeuwen Bijbeluitleg. Want B of C staan niet alleen niet in de Bijbel, maar ze komen ook niet voor in de kerkgeschiedenis. Ze zijn nieuwe vondsten van mensen die blijkbaar als eersten het licht gezien hebben. Is dat de nederigheid die past bij het lezen van de Schrift?

Tenslotte

U heeft ook vast wel eens een getuige van Jehova aan de deur gehad, of iemand van de Mormonen ontmoet, en hebt zeker en vast ervaren hoe moeilijk het is om met hen een vruchtbaar gesprek te hebben! Na een poosje blijkt dat je niet met elkaar spreekt, maar langs elkaar heen spreekt! De oorzaak daarvan is dat beide partijen uitgaan van een andere bron. De gelovige heeft de Bijbel van waaruit hij argumenteert, de getuige vanuit een zeer slechte vertaling daarvan, en de Mormoon het boek van Mormon. Of denk aan een discussie met iemand van de RK-kerk die zich zal beroepen op de zgn. Traditie die boven de Bijbel staat! Door deze voorbeelden probeer ik duidelijk te maken dat het resultaat hetzelfde zal zijn wanneer voorstanders van de ‘oude hermeneutiek’ en de ‘nieuwe hermeneutiek’ met elkaar in gesprek zijn; je praat al gauw langs elkaar heen. Dit wordt zeker duidelijk wanneer het gaat over de plaats die de vrouw wel of niet in de Gemeente mag innemen. Als iemand pleit voor de vrouw in het ambt op grond van exegetische overwegingen verbonden met de oude hermeneutiek, mogen en moeten wij naar die argumenten luisteren. Als iemand pleit voor de vrouw in het ambt op grond van een exegese gelinkt aan de nieuwe hermeneutische overwegingen, is er reden tot grote zorg.

_______________________________________________________________

Hoe lezen wij

de Bijbel?

Deel 6

Biblicisme

Onder biblicisme verstaan we dat men alles wat in de Bijbel staat letterlijk neemt ook dan wanneer een niet-letterlijke uitleg bedoeld is. Johannes de Heer heeft indertijd van het lezen van de Bijbel gezegd: ‘Lees wat er staat, neem wat er staat dan heb je wat er staat’. Hij keerde zich daarmee tegen de vrijzinnigen die een letterlijke uitleg van de Bijbel afwezen. De uitspraak van Joh. de Heer is een goede vuistregel, maar je kunt ze niet in alle gevallen toepassen. Neem als voorbeeld Mat.5:30 ‘En als uw rechterhand u een aanleiding tot vallen is, hak die af en werp die van u, want het is nuttig voor, dat één van uw leden vergaat en niet uw hele lichaam naar de hel gaat’. Biblicisme is Bijbelteksten letterlijk toepassen in situaties van nu, zonder de Bijbeltekst goed uit te leggen, zonder op het tekstverband te letten, zonder rekening te houden met de verschillende stijlen, zonder rekening te houden met de héle Schrift en zonder rekening te houden met cultuurverschillen. Ik kom daar later op terug. Van een bijbelcursist kreeg ik destijds een aantal vragen die hierop betrekking hebben, namelijk:

(a) Moeten we alles wat in de Bijbel staat letterlijk geloven? De geschiedenis van Jona in de vis bijvoorbeeld?

We moeten onderscheid maken tussen niet geloven dat iets werkelijk gebeurd is en het niet letterlijk nemen van een bepaalde uitspraak, omdat uit de Schrift blijkt dat die uitspraak niet letterlijk bedoeld is. Als iemand het boek Jona naar het rijk van de fabels verwijst omdat hij niet wil aanvaarden dat God machtig is met Jona te handelen zoals hij volgens het boek Jona heeft gedaan, dan is dat een uiting van ongeloof. Met zo’n opvatting begeeft men zich op het terrein van de Bijbelkritiek. Hier hebben we niet te maken met een verschil in uitleg, maar met een verschil in bijbelopvatting. Dit is een puur vrijzinnige opvatting. Nu zijn er uitleggers die wel de historiciteit van het boek Jona ontkennen, maar niet de morele waarde van het verhaal. Ze beschouwen het verhaal slechts als ‘de verpakking’ van een boodschap. Volgens hen gaat het alleen om die boodschap. Dit is de opvatting van de zogenaamde ‘Nieuwe Theologie’ zoals die door bijvoorbeeld Kuitert c.s. is geïntroduceerd. Met deze opvatting loopt men echter stuk op wat het Nieuwe Testament van de geschiedenis van Jona zegt. Die geschiedenis wordt namelijk in het Nieuwe Testament door de Heer Jezus duidelijk als een waarachtig gebeurde zaak voorgesteld. Lees Mat.12:38-42. De Heiland zegt immers, dat zoals Jona drie dagen en drie nachten in de buik van het zeemonster was, de Zoon des mensen drie dagen en drie nachten in het hart van de aarde zou zijn. Als je hier de letterlijkheid van het eerste loochent, loochen je ook de waarachtigheid van het tweede. Volgens vs.41 zullen de mannen van Ninevé opstaan in het oordeel met ‘dit geslacht’ (dat zijn de Joden) en het veroordelen, want zij (de mannen van Ninevé) bekeerden zich op de prediking van Jona (zie Luk.11:30, 32). De Heer Jezus geeft dus aan dat we met geschiedenis te maken hebben of zijn het soms denkbeeldige Ninevieten die zich denkbeeldig bekeerd hebben, die straks in het oordeel tegen de Joden van toen zullen getuigen? Deze theorie is niet veel beter dan de vrijzinnige opvatting hiervoor genoemd.

(b) Wanneer moeten we een tekst letterlijk verstaan en wanneer figuurlijk of geestelijk?

Of we met een letterlijke of met een figuurlijke betekenis te maken hebben, moet uit de Bijbel zelf blijken. Er zijn inderdaad teksten die niet letterlijk bedoeld zijn, maar die een geestelijke betekenis hebben. Neem als voorbeeld de tekst die ik hierboven al noemde ‘Indien uw hand of uw voet u tot zonde verleidt, houw hem af en werp hem weg...’ Die tekst betekent niet, dat als je bij het geringste erop los timmert, je dan je hand maar moet afkappen. De Bijbel schrijft ons geen zelfverminking voor. De betekenis is dat je innerlijk de dingen die je tot zonde verleiden, moet veroordelen. Je moet ermee kappen en leren - in boven genoemd geval - je handen thuis te houden door je opvliegendheid te veroordelen.

Neem een andere uitspraak, bijvoorbeeld Joh.6:27 - ‘Werk niet om de spijs die vergaat, maar om de spijs die blijft tot in het eeuwige leven’. Als je letterlijk neemt wat er staat, zou dat inhouden dat we niet behoefden te werken om in ons onderhoud te voorzien, maar uit 2Thes.3:10 weten we dat als iemand niet wil werken, hij ook niet zal eten. We moeten ons dus bij het Bijbellezen afvragen of iets letterlijk bedoeld is of figuurlijk. Dat is niet een zaak van willekeur alsof wij dat wel even bepalen, maar het moet blijken uit het verband en getoetst worden aan andere uitspraken van de Schrift zoals dat hierboven gedaan werd. Het is dus een kwestie van goede uitleg. Een ander punt is dat een tekst zowel een directe als een indirecte betekenis kan hebben. Dat is bijv. het geval met Joh.13:10. Het gaat daar over de voetwassing. In het oosten behoorde de voetwassing (of het beschikbaar stellen van water om je de voeten te wassen) bij het betoon van gastvrijheid. We lezen er in de Bijbel voor het eerst van in Gen.18:4. Door het lopen met open sandalen over de stoffige wegen werden de voeten warm, bezweet en vuil. Als je dan bij je gastheer je voeten mocht wassen of als die je de voeten liet wassen, betekende dat een ‘reiniging’ en een ‘verfrissing’. Dat gebruik heeft in de letterlijke zin voor ons geen betekenis. Wij dragen schoenen en hebben van stof dus geen last. Toch heeft dit voorschrift ons wel wat te zeggen en dat in tweeërlei zin. Die tweeërlei betekenis blijkt al uit het feit, dat de Heiland in vers 7 zegt: ‘Wat Ik doe weet ge nu niet, maar ge zult het later verstaan’, terwijl Hij pal daarop zegt: ‘Begrijpt gij wat Ik u gedaan heb’ (vs.12 b) en dan geeft Hij de directe verklaring erbij.

Deze eerste letterlijke bedoeling van het voorschrift is: dat wij net als de Heer elkaar moeten willen dienen. We moeten de minste willen zijn (voeten wassen was in de regel het werk van een slaaf of dienstknecht) Als de Meester zo’n geringe plaats wilde innemen ten opzichte van de Zijnen dan moeten wij bereid zijn dat ook te doen. Om het naar onze tijd toe te vertalen: als er een zuster ziek is en ze geen boodschappen kan doen, moeten wij bereid zijn om de boodschappen te halen. Als onze broeder ergens heen wil maar er niet kan komen, dan moeten wij bereid zijn hem er te brengen als we daartoe de mogelijkheid hebben. Als er een grote bijeenkomst is met een maaltijd erbij dan moeten wij bereid zijn broodjes te smeren en te beleggen, enz. Ja, de minste karweitjes moeten we voor een ander willen doen als we hem daarmee kunnen dienen. Deze directe les van: elkaar te willen dienen en daarin de minste te willen zijn, konden de discipelen toen al begrijpen. De handeling van de Heer heeft echter ook een diepere symbolische of geestelijke zin en die heeft met reiniging te maken. Op die betekenis doelen de verzen 8 en 10. Daarbij hebben we aan de symbolische betekenis van water te denken. Water is een beeld van het Woord van God. Door dat Woord onder de werking van Gods Geest brengt God verloren zondaars tot wedergeboorte. Ze worden dan eens voor altijd gebaad of gereinigd en zijn in Gods oog schoon en bereid voor de eeuwigheid (zie Joh.15:3). Die wassing hoeft niet herhaald te worden. Dat bedoelde de Heer met de woorden van vers 10. Als gelovigen wandelen we echter nog in deze wereld en worden we wat onze wandel (‘de voeten’) betreft verontreinigd door wat we zien en horen. Onze voeten - om in de symboliek te blijven - worden vuil en nu hebben we reiniging van de voeten nodig. Die reiniging is nodig om praktisch de gemeenschap met de Heer te bewaren (denk aan vers 8 b).

Die dienst mogen we ook aan elkaar verrichten door elkaar met het Woord van God te dienen.

Als we onze broeder zien afglijden dan zullen we hem daar in alle liefde op wijzen opdat zijn gemeenschap met de Heer niet verbroken wordt en als die verbroken is, dat ze weer hersteld wordt doordat hij zich van zijn dwaalweg bekeert. De dubbele betekenis van de voetwassing geldt dus ook voor ons, maar dan in de zin zoals hierboven aangegeven. Zie vooral ook Ef.5:26 waar staat dat Christus zijn gemeente steeds wast in de zin van ‘voetwassing’. Het onderscheiden of iets letterlijk of figuurlijk/geestelijk bedoeld is, is niet een kwestie van Bijbelopvatting, maar van uitleg van een tekst of een gedeelte van de Schrift. Uit deze beantwoording blijkt wel dat wij de betekenis van een bijbeluitspraak moeten nagaan, maar dan aan de hand van de bijbel en niet afgaande op onze eigen ideeën, zoals het ons uitkomt.

(c) Vaak merk ik dat men teksten die altijd letterlijk werden genomen nu opeens vergeestelijkt.

Als men teksten vergeestelijkt omdat men met de letterlijke betekenis niet uit de voeten kan, terwijl er in de tekst zelf en in de rest van de Schrift geen enkele aanleiding daartoe te vinden is, dan is dat een verlegenheidsuitleg en dus een kwalijke zaak. Als men bijv. het zalven met olie’ van Jak.5:14 alleen maar laat zien op de werking van de Geest dan is dat een ongeoorloofde vergeestelijking. Jakobus bedoelt daar met olie letterlijk olie zoals ook de Heer die opdracht gaf in Mark.6:13. Wat anders is de vraag of dit voorschrift voor alle gevallen van ziekte geldt. Als dat wel de bedoeling zou zijn, waarom past Paulus dit dan niet toe bij Timotheüs, Trofimus en Epafroditus die ziek waren. Dat heeft echter niets te maken met het al of niet vergeestelijken, maar met een juiste uitleg van Jak.5:13-16. Een andere zaak is dat in de zalving ook een geestelijke betekenis zit en dat kan heel wel zijn de werking van de Geest te symboliseren.

(d) Dat is vaak het geval met ‘recht-toe-recht-aan teksten’ uit een oudtestamentisch verhaal. Het lijkt wel alsof wij God gaan vertellen wat Hij bedoelt.

Helaas komt het voor dat men ‘recht-toe-recht-aan teksten uit het Oude Testament op de meest willekeurige manier gaat vergeestelijken ten koste van de letterlijke betekenis. Dat is fout en moeten we afwijzen. Maar ook hier moet een notitie bij. Er zijn namelijk gedeelten in het OT die naast een letterlijke betekenis ook een typologische of allegorische zin hebben. Denk maar aan de verhouding van Abraham tot Hagar en Sara en de daaruit geboren kinderen Ismaël en Isaäk. Deze verhouding wordt door Paulus in Gal.4:21-31 gezien als een illustratie van het verschil tussen wet en genade.

(e) Velen zeggen van tekenen en wonderen die in de bijbel beschreven worden dat we die niet letterlijk moeten nemen, maar geestelijk.

De wonderen en tekenen die in de Bijbel staan hebben we wel degelijk letterlijk te nemen en niet door te praten over ‘met de bedoeling’ ze weg te cijferen. Dat men in het gewone leven soms met overeenkomsten knoeit door wat er staat te verdoezelen met de woorden ‘maar dat en dat is de bedoeling’ is helaas een feit en dat is ernstig. Zo mogen we niet met overeenkomsten en zeker ook niet met de Schrift omgaan. Wel moeten we ons afvragen wat de bedoeling van een tekst is (zie antwoord op vraag a en b) en een goede, degelijke uitleg geven en geen uitleggingen die berusten op pure willekeur. We moeten ons niet in de war laten brengen door elkaar tegensprekende verklaringen van mensen. Wel kan het voorkomen dat betrouwbare schriftuitleggers toch van mening verschillen over de uitleg van een tekst omdat die nogal moeilijk is. Denk maar eens aan Gal.2:17 of Jak.2:13. Dat heeft niet met willekeur te maken maar met het feit, dat we slechts ten dele kennen. Het kan ook zijn dat men niet in het algemeen biblicistisch is, maar aan een bepaalde tekst of een bepaald bijbelgedeelte een biblicistische uitleg geeft. De Rooms-katholieke uitleg van 1Kor.11:24 is daarvan een voorbeeld. De uitspraak ‘dit is mijn lichaam’ wordt de Roomse Kerk letterlijk opgevat in plaats van in de zin: ‘dit betekent mijn lichaam’ of ‘dit stelt mijn lichaam voor’. Als iemand van een foto van zijn vrouw zegt: ‘Dit is mijn vrouw’ dan is dat niet letterlijk bedoeld, dat begrijpt iedereen.

Evangelische christenen wordt heel dikwijls verweten dat ze biblicistisch zijn. Men voert dan de opvatting over het duizendjarig rijk aan, zoals die in ‘de vrije groepen’ wordt aangehangen, en noemt die biblicistisch. Omgekeerd achten deze groepen het een vorm van biblicisme als men verschillende teksten waarin over water gesproken wordt dit water op de doop laat slaan. We kunnen natuurlijk niet alle vormen van biblicisme behandelen, maar het bovenstaande is voldoende om aan te geven wat met de term bedoeld is. In het algemeen lezen we dus de Bijbel zoals het er staat, tenzij blijkt dat iets figuurlijk bedoeld is. Als de Bijbel echter iets voorstelt als een werkelijke gebeurtenis, dan hebben wij dat letterlijk te aanvaarden.

Bron: Biblicisme en de Bijbel - J.G. Fijnvandraat

 ______________________________________________________________

Wat wordt bedoeld met

de ‘context’ of

‘contextuele bijbeluitleg’?

Dat de Schrift uitgelegd moet worden, wordt duidelijk uit de gaven c.q. bedieningen die God aan de gemeente gegeven heeft: ‘Apostelen, profeten, evangelisten, herders en leraars’ (Ef.4:11). De vraag van Filippus aan de kamerling: ‘Begrijpt u wel wat u leest?’, wordt door de kamerling als volgt beantwoord: ‘Hoe zou ik dat immers kunnen, als niet iemand mij begeleidt?’ (Hand.8:30-31). En hoe dikwijls is dat ons ook niet overkomen, als wij een gedeelte uit de Schrift lezen en de vraag bij ons opkomt ‘wat betekent dat nu’? En dat dan ook de andere helft van het gesprek bij ons naar boven komt: ‘Hoe zou ik dat kunnen als niet iemand mij de weg wijst!’ Het kan zijn dat u, door omstandigheden niemand kunt raadplegen en aangewezen bent op uw eigen inzichten, dan kan dit artikel u misschien helpen de Schrift beter te begrijpen

De Bijbel is geen puzzelboek! Daarmee bedoel ik te zeggen dat je je niet moet laten verleiden tot het isoleren van een tekst uit de Bijbel zonder rekening te houden met een aantal zaken. Doe je dat niet dat kun je alles verklaren wat je maar wilt. De Bijbel zegt zelf ‘… de Schrift kan niet verbroken worden’ (Joh.10:35) en dat wil betekenen dat er bepaalde hermeneutische regels in acht genomen moeten worden om tot een goed verantwoorde uitleg te kunnen komen. Sommigen omschrijven dat met de woorden: ‘Schrift met Schrift vergelijken’, hoewel dat zó niet in de Bijbel staat geeft het wel weer wat ermee bedoeld wordt (vgl.1Kor.2:13). In de evangelische wereld is van een verantwoorde bijbeluitleg soms weinig sprake, mede doordat men geen rekening houdt met dit belangrijk en noodzakelijk beginsel. Ik mag uiteraard niet generaliseren en ben mij bewust dat ook in die kringen wel degelijk gelovigen zijn die dit beginsel wel kennen en toepassen.

Voor het goed verstaan van de Bijbel dienen zeven grondregels in acht worden genomen om tot een verantwoorde uitleg te kunnen komen.

1. Goed lezen wat er staat
2. Aandacht voor de context
3. Aandacht voor het literaire genre
4. Aandacht voor de beeldtaal van de Bijbel
5. Aandacht voor het Semitische taaleigen
6. Aandacht voor het tijdskader, de culturele en socio- religieuze achtergrond van de tekst
7. Aandacht voor het redactieproces van het Bijbelboek en de compositie van het Bijbelboek

Ik behandel in dit artikel alleen nummer 2 ‘Aandacht voor de context’, om daarmee antwoord op de gestelde vraag te geven.

Context is de samenhang tussen woorden en zinnen. Woorden hebben vaak verschillende betekenissen, waarbij uit de gebeurtenis kan worden afgeleid welke betekenis een woord heeft. Om een duidelijker beeld te geven van wat de context precies inhoudt, staan hieronder enkele eenvoudige voorbeeldzinnen. Door te kijken naar de omliggende woorden kan het woord in de context worden geplaatst. Achter elke zin staat vervolgens beschreven hoe het woord bedoeld is.

Muis in verschillende contexten

* Mijn muis is kapot, ik kan niet meer scrollen. (Een manier om de computer te besturen.)

* Dat is me toch een grijze muis. (Een onopvallend persoon.)

* De muis die ik had gekocht is gisteren overleden. (Een grijs knaagdier.)

Knoop in verschillende contexten

* Die jongeman miste een knoop op zijn jasje. (Een verbindingsmiddel bij een kledingstuk.)

* Die plant begint een mooie knoop te krijgen. (Een verdikte plaats aan de stengel.)

* Die boot is heel langzaam, hij vaart met maar één knoop per uur. (Een snelheidseenheid gebruikt op de zeevaart.)

Met de context bij gebruik van de Bijbel wil zeggen dat je rekening dient te houden met in welk Bijbelboek het staat, wat het literaire genre is, waar maakt het deel van uit Oude of Nieuwe testament, enz.

Ook twee eenvoudige voorbeelden:

* ‘Raak mijn gezalfden niet aan’ (Ps.105:15)

Regelmatig wordt deze tekst toegepast op leiders, voorgangers van gemeenten, waardoor men onaantastbaarheid claimt. Dat wil zeggen ze mogen niet worden bekritiseerd of gecorrigeerd. Maar wie zijn die ‘gezalfden’ dan die in Psalm 105 genoemd worden? Rekening houden met de context kunnen we met zekerheid vaststellen dat het hier om Abraham en zijn nakomelingen gaat (Hand.7:14). Daarover is de meerderheid van de bijbelleraars het wel eens. Het ‘raakt mijn gezalfde’ niet aan slaat dan ook op Abraham, die een profeet genoemd wordt (Gen.20:7) en niet op een of andere leider van een gemeente.

* ‘Gods heeft gedachten van vrede en niet van onheil’ (Jer.29:11)

Hoewel deze tekst regelmatig, en met goede bedoelingen, op de gelovigen van nu wordt toegepast, is het gemakkelijk te zien dat dat niet juist is. Het gaat is dat Bijbelgedeelte over het volk Israël dat in ballingschap in Babel verblijft. Heeft God dan met ons dan niet het goede voor, natuurlijk wel? Maar dat is hier de kwestie niet, het gaat hier om  tot het inzicht komen voor wie ‘die gedachten van vrede’ bestemd zijn eeen dat is Israël.

Een ander voorbeeld, in verband met de eschatologie, is de uitleg van Mattheüs 24, dat regelmatig toegepast wordt op de Gemeente in plaats van op het toekomstig volk Israël. Dat heeft vaak te maken met een vooringenomen standpunt zodat men dat hoofdstuk in de visie moet wringen die men wenst, en zo onvermijdelijk tot een verkeerde uitleg komt. Men denkt dan ook abusievelijk de ‘Opname’ in de verzen 39-40 van Mattheüs 24 te vinden. (Zie voor meer uitleg over dat hoofdstuk mijn artikel: ‘Rede over de laatste dingen’ in de Rubriek: Eschatologie 1 en ‘Exegese van Mattheüs 24’ in de rubriek: NT Evangeliën – Mattheüs).

Wat betekent uit de context halen?

Dat wil zeggen een tekst die om een woord of zin heen staat uit de context halen. Iets uit zijn verband trekken. Iets uit de juiste samenhang halen.

________________________________________________________________