In de eschatologie neemt een toekomstig Romeins Rijk, waaronder door veel Bijbelleraars het huidige Europa c.q. de Europese Unie wordt verstaan, nog altijd een belangrijke plaats in. De gedachte dat er een hersteld Romeins Rijk in de eindtijd moet zijn, voorafgaand aan het Rijk van Christus, heeft in de Evangelische wereld dan ook een vaste plaats gekregen. Al in de 19 eeuw dook die gedachte op in de geschriften van J.N. Darby e.v.a. voor het Engels taalgebied, en H.C. Voorhoeve voor het Nederlands taalgebied. In zijn ‘Toekomst des Heeren’, waarvan de negende druk ongeveer in 1870 uitgegeven moet zijn, wijdde voornoemde Voorhoeve, een heel hoofdstuk aan ‘Het herstel van het Romeinse Rijk’. Een gedurfde onderneming in de tijd dat ervan een Europa eigenlijk nog helemaal geen sprake was, ik bedoel een Europa zoals wij dat nu kennen. Voorhoeve schrijft, over een toekomstig Romeins Rijk op grond van Daniël 2, in de uitleg van het beeld van Nebukadnezar het volgende:
‘Uit de profetie volgt, dat het vierde rijk het voornaamste is. Terwijl van de eerste drie weinig gezegd wordt, wordt het vierde uitvoerig beschreven. Het is dan ook het vierde rijk, hetwelk in verband staat met de aanstaande gebeurtenissen. Het beeld van Nebukadnezar toch zal in het vierde, het Romeinsche rijk, door de steen, zonder handen afgehouden, worden vermalen. De God des hemels zal een koninkrijk verwekken, dat in der eeuwigheid niet zal verstoord worden; en dat koninkrijk zal aan geen ander volk overgelaten worden, het zal al die koninkrijken vermalen en te niet doen, maar zelf zal het in alle eeuwigheid bestaan. Dit is het koninkrijk van Christus; waaruit dus volgt, dat het Romeinsche rijk, waarin de vorige rijken zich hebben opgelost, door de komst van Christus zal worden vernietigd. En aangezien het Romeinsche rijk op dit ogenblik (1870) als rijk niet bestaat, zoo blijkt hieruit, dat het vóór de komst van Christus hersteld moet worden.’
Hierover gaat dit artikel, over het vierde (Romeins) rijk, het rijk dat in 476 in verval is geraakt en verdwenen is. Wat niet verdwenen is, is het verlangen geweest dit rijk weer in het leven te roepen. Keizer Karel de Grote heeft daartoe pogingen ondernomen, maar ook Napoleon Bonaparte en in de vorige eeuw Adolf Hitler met zijn fictie van een ‘Tauzendjähriges Reich’.
Inleiding
Het bijzondere is dat het vervallen Romeins rijk niet door militaire macht is of kon worden verwerkelijkt. Na de tweede wereldoorlog zijn vreedzame pogingen gedaan en is, wat wij nu de Europese Unie noemen, ontstaan. Volledig in overeenkomst met wat Daniël daarover heeft geschreven, eeuwen geleden. Ik citeer:
‘Dat gij gezien hebt ijzer vermengd met kleiachtig leem, betekent: zij zullen zich door huwelijksgemeenschap vermengen, maar met elkander geen samenhangend geheel vormen, zoals ijzer zich niet vermengt met leem’ (2:43).
Dat is wat wij de laatste decennia hebben zien ontstaan, een Europa dat zich door ‘huwelijksgemeenschap’ met elkaar verbonden heeft, maar zonder een samenhangend geheel te vormen. Groot-Britannië heeft er een korte periode deel van uitgemaakt. Het Europees Parlement ging op 29 januari 2020 met 621 tegen 49 stemmen akkoord met het uittredingsakkoord, waarmee het Britse vertrek uit de EU per 31 januari 2020 om 24:00 (Midden-Europese Tijd) definitief was. Hongarije en Polen voelen zich ook nog niet helemaal thuis in de EU en geven regelmatig blijk van ontevredenheid. Al met al geen samenhangend geheel en velen vinden de druk die Europa op de landelijke politiek uitgeoefend te ver gaan.
Vader van Europa
Karel de Grote wordt dikwijls de ‘Vader van Europa’ genoemd. De Frankische koning verdient deze titel omdat hij drie eeuwen na de ineenstorting van het Romeinse Rijk een groot deel van Europa weer onder één gezag wist te brengen. Karels veldtochten hadden verstrekkende geopolitieke gevolgen. Voor het eerst sinds het uiteenvallen van het West-Romeinse Rijk waren grote delen van West-Europa weer onder één heerser verenigd. De parallel met het oude Romeinse keizerrijk vond symbolische bevestiging in 800, toen Karel door paus Leo III tot keizer gekroond werd in de Sint-Pieter in Rome. Maar of hij nu koning of keizer was, de uitdaging bleef in zekere zin hetzelfde: Karel moest zien te regeren over Franken, Longobarden, Beieren, Aquitaniërs, Saksen, Friezen, Alemannen en Thuringiërs. In politiek opzicht hield het door Karel uitgekerfde rijk slechts twee generaties stand. Zijn zoon Lodewijk de Vrome erfde nog het volledige imperium, maar onder zijn kleinzonen werd het rijk in drie deelrijken opgesplitst. Als ideaal was Karels rijk een aanzienlijk langer leven beschoren. Karels verrichtingen werden een blijvend referentiekader voor de imperiale ambities van middeleeuwse en vroegmoderne vorsten. Ook vandaag de dag geldt Karel nog als een symbool voor Europese eenwording en integratie, een project waarvan de verwezenlijking twaalf eeuwen na Karels dood allerminst vanzelfsprekend is. Karel de Grote (regeerperiode: 768-814) verenigde een groot deel van het vroegere West-Europese Romeinse rijk. Hij wordt daarom wel de ‘Vader van Europa’ genoemd. Alle Europese vorsten ‘stammen van hem af’. Om de Europese samenwerking een historische basis te geven zegt men wel dat het Frankische Rijk van Karel de Grote de voorloper was van de Europese Unie. Een modern idee wordt op die manier kracht bijgezet met een verwijzing naar het verleden. Natuurlijk kun je je afvragen of dat terecht is. Is het een logische stap van Karel de Grote naar de EU? De Karolinger Karel de Grote was een van de grootste machthebbers die Europa ooit gekend heeft, onmetelijk rijk en met een passie voor kunst. Hij wordt vaak beschouwd als de eerste Europeaan, een voorbeeld van wat nu de Europese Unie is.
Wat zegt de Bijbel?
In het boek Daniël vinden we de beschrijving van het bekende hoofdstuk waarin koning Nebukadnezar een droom heeft van groot beeld. Een beeld dat volgens de uitleg van de Daniël een reeks koninkrijken uitbeeldt. De tekst die we daarvan in de Bijbel vinden is de volgende:
‘Gij, o koning, hadt een gezicht, en zie, er was een groot beeld! Dit beeld was hoog, en de glans ervan was buitengewoon; het stond voor u, en de aanblik ervan was schrikwekkend. Het hoofd van dat beeld was van gedegen goud, zijn borst en armen waren van zilver, zijn buik en lendenen van koper, Zijn benen van ijzer, zijn voeten deels van ijzer deels van leem. Terwijl gij bleeft toezien, raakte, zonder toedoen van mensenhanden, een steen los, die het beeld trof aan de voeten van ijzer en leem en deze verbrijzelde; Toen werden tegelijkertijd het ijzer, het leem, het koper, het zilver en het goud verbrijzeld, en zij werden gelijk kaf op een dorsvloer in de zomer en de wind voerde ze mee, zodat er geen spoor meer van te vinden was; maar de steen die het beeld getroffen had, werd tot een grote berg, die de gehele aarde vulde. Dit is de droom, en de uitlegging daarvan zullen wij de koning zeggen: Gij, o koning, koning der koningen, aan wie de God des hemels het koningschap, macht, sterkte en eer geschonken heeft, Gij, koning, zijt een koning der koningen, wien de God des hemels het koninkrijk, de macht, de sterkte Ja, in wiens hand Hij de mensenkinderen, waar zij ook wonen, de dieren des velds en het gevogelte des hemels heeft gegeven, en die Hij tot heerser over die alle heeft gemaakt, gij zijt dat gouden hoofd. Doch na u zal een ander koninkrijk ontstaan, geringer dan het uwe; en, weer een ander, een derde koninkrijk, van koper, dat heersen zal over de gehele aarde; En een vierde koninkrijk zal hard zijn als ijzer; juist zoals ijzer alles verbrijzelt en vermorzelt; en gelijk ijzer, dat vergruizelt, zal dit die allen verbrijzelen en vergruizelen. En dat gij de voeten en de tenen gezien hebt deels van pottenbakkersleem en deels van ijzer, betekent, dat dit een verdeeld koninkrijk wezen zal: wel zal het iets van de hardheid van het ijzer aan zich hebben, juist zoals gij gezien hebt ijzer gemengd met kleiachtig leem, En de tenen der voeten deels van ijzer en deels van leem; ten dele zal dat koninkrijk hard zijn, en ten dele zal het broos zijn. Dat gij gezien hebt ijzer vermengd met kleiachtig leem, betekent: zij zullen zich door huwelijksgemeenschap vermengen, maar met elkander geen samenhangend geheel vormen, zoals ijzer zich niet vermengt met leem. Maar in de dagen van die koningen zal de God des hemels een koninkrijk oprichten, dat in eeuwigheid niet zal te gronde gaan, en waarvan de heerschappij op geen ander volk meer zal overgaan: het zal al die koninkrijken verbrijzelen en daaraan een einde maken, maar zelf zal het bestaan in eeuwigheid, Juist zoals gij gezien hebt, dat zonder toedoen van mensenhanden een steen van de berg losraakte en het ijzer, het koper, het leem, het zilver en het goud verbrijzelde. De grote God heeft de koning bekendgemaakt wat na dezen zal geschieden; de droom is waarachtig en zijn uitlegging betrouwbaar’ (Daniël 2:31-45).
Vijf rijken worden aan ons voorgesteld, resp. Babel, de Meden en Perzen, de Grieken, de Romeinen en tenslotte het rijk van Christus. Alle rijken zijn gekomen en verdwenen behalve het Romeinse, dat is verdwenen maar zal weer verrijzen om door het rijk van Christus tot een einde gebracht te worden. Van die herrijzenis van het Romeinse rijk is wellicht de Europese Unie een begin.
Tot slot
Het is Karel de Grote niet gelukt een blijvend Europa te vestigen. Hij heeft het huidige Europa met harde vuist onder zich verenigd maar al snel na zijn dood trad het verval van zijn rijk in. Maar de droom leefde voort en vond een opvolger in Karel V, Napoleon en Hitler. Maar ook deze machthebbers en hun rijken hielden geen stand. Maar Gods beloften van een hersteld Romeins rijk kwamen wel uit in de totstandkoming van de huidige Europese Unie. Dat gezegd hebbende moeten we ons ook realiseren dat het vijfde rijk, het rijk van Christus, op het punt staat werkelijkheid te worden. Hij de Koning der koningen en de Heer der heren zal zijn rijk vestigen, een rijk dat in eeuwigheid niet zal te gronde gaan (Dan.2:44). Kom, Heer Jezus, kom spoedig!
Zie voor verdere uitleg betreffende het zgn. Statenbeeld de rubriek Eschatologie.
