De Kerstening van Europa

Deel 1 – Inleiding

Drie keizers en een Koning en hun invloed op het Christendom

Koning Lodewijk Napoleon, een jongere broer van de keizer Napoleon Bonaparte bracht in de praktijk wat zijn broer eens had gezegd: ‘Het volk moet een godsdienst hebben, en deze moet zijn in handen van de regering’

Voorwoord

In een aantal artikelen hoop ik op bescheiden wijze drie keizers en een koning te bespreken die grote invloed hebben gehad op de verspreiding van het Christendom in Europa. Ik heb gemeend deze artikelen in aparte rubriek te moeten plaatsen: ‘De kerstening van Europa’. Het is duidelijk dat de artikelen in verband met de kerstening vaak die van de rubriek Kerkgeschiedenis overlapt, dus neemt u daar ook regelmatig eens een kijkje.

Inleiding

In de geschiedenis van het Christendom kunnen we drie keizers onderscheiden die er, ieder voor zich, hun stempel op hebben gedrukt. Wat eenmaal begon als een kleine groep volgelingen van Jezus Christus groeide in de loop der eeuwen uit tot een machtige organisatie met vaak grote invloed op het wereldgebeuren in Europa en daarbuiten. Dat is ook wat de Bijbel ons schetst, ik denk dan aan wat het boek Openbaring ons daarover schetst in de hoofdstukken 17 en 18. Maar ook Openbaring 2 en 3 die gaan over de ‘zeven gemeenten’ zijn volgens mij een profetische beschrijving van het Christendom. Zie daarvoor ook in de rubriek ‘Series Bijbelstudies’ de gelijknamige reeks. De Heer Jezus had ook al in de gelijkenis van het mosterdzaad van een onnatuurlijke groei gesproken (Mat.13:31v.; Mark.3:30-32; Luk.13:18v.). Het is de bedoeling in een aantal artikelen aan deze drie keizers wat aandacht te besteden. Hieronder alvast een beknopt overzicht.

Keizer Constantijn de Grote – De grondlegger van het Caeseropapisme

Na de gewonnen burgeroorlog trok Constantijn op 29 oktober 312 als overwinnaar Rome binnen. In 313 vaardige hij het Edict van Milaan uit, ook wel het Tolerantie-edict genoemd, dat de christenen in het Romeinse rijk vrijheid van godsdienst gaf. Het Tolerantie-edict markeert een cruciaal moment in de kerkgeschiedenis: feitelijk gingen staat en kerk op dat moment een verbond aan. Het caesaropapisme is het streven, waarbij de keizer (caesar) in de rechten van den paus (papa) wil treden, dus bemoeiing met en overheersing van de staatsmacht in kerkelijke zaken. De Katholieke Kerk begon zichzelf vanaf deze gebeurtenis ook steeds meer te zien als de geestelijke opvolger van het staatkundige Romeinse Rijk, dat tot 476 zou duren.

Koning Clovis I – Kerstening van de Franken

De Frankische koning Clovis (ca. 466-511), ook wel bekend als Clovis I, was de eerste Frankische vorst die zich tot het christendom bekeerde. Hij staat vaak in de schaduw van de latere vorst Karel de Grote, maar het is de vraag of dat terecht is. Wie was deze Clovis en wat heeft hij betekend voor de Europese en Franse geschiedenis? Met hem brak er een periode aan van 1300 jaar van de absolutistische monarchie, die tot een einde kwam in 1793 met de Franse revolutie.

Keizer Karel de Grote – Kerstening van Europa

Karel de Grote wilde zijn onderdanen per se bekeren. Dat leidde tot een schizofrene kersteningspolitiek. De ene keer gebruikte Karel buitensporig veel geweld, de andere keer zocht hij zijn toevlucht tot een educatieve benadering. Als het om kersteningsmethodes gaat, waren er twee Karels. Aan de ene kant de Karel die de bijnaam ‘de Saksendoder’ droeg, de man van de harde, zelfs uiterst gewelddadige aanpak. Aan de andere kant Karel de opvoeder, de man van de zachte, educatieve tactiek.

Keizer Napoleon Bonaparte – Ontkerstening en Herstel

Tijdens de Terreur, de climax van de Franse Revolutie die 1793 was ontstaan, kwam er een grootschalige aanval van de revolutionaire Franse overheid op de Rooms-Katholieke Kerk. Het rooms-katholieke geloof werd vervangen door een atheïstische, humanistische antigodsdienst, de Cultus van de Rede. Priesters werden vervolgd, vermoord of het land uitgewezen en kerken werden met geweld en vernieling omgevormd tot ‘tempels van de rede’.

Napoleon stond in de tijd van zijn keizerschap niet onwelwillend tegenover de Katholieke Kerk. Antikerkelijke maatregelen uit de tijd van de Franse Revolutie draaide hij terug. Hij herstelde de zondag als rustdag, kerkgebouwen mochten hun deuren weer openen.

Wanneer kunnen we spreken ‘het Christendom’?

De erkenning van het Christendom waarmee Constantijn in 313 iedereen verraste, de daaropvolgende begunstigingspolitiek jegens de Kerk en uiteindelijk de verheffing van het katholicisme tot staatsgodsdienst, hebben geleid tot de geboorte van de christenheid, ‘d.i. een situatie waarin het christendom voortaan heel de samenleving ging doordringen, zorgde voor haar ideologische coherentie en bijdroeg tot haar socialisatie’. Anders gezegd, in het nieuwe historische verschijnsel van de christenheid worden het christendom, de tijdgeest, de cultuur en de sociaalpolitieke verhoudingen met elkaar verweven.

De instemming met het christelijk geloof en het lidmaatschap van de Kerk gelden er als de evidente karaktertrekken van de goede burger. Tevens zijn de menselijke ideeën, gedragingen en activiteiten op de een of andere manier van de christelijke geest doordrenkt. In een zo homogene samenleving is de tijd voorbij dat het geloof uitsluitend op een persoonlijke keuze stoelt. Het wordt nu overgeërfd van generatie op generatie en de beleving ervan wordt ondersteund en zelfs opgedrongen door een complex van sociale en politieke factoren. Al blijft de toe-eigening van de christelijke boodschap mogelijk, het beeld wordt gedomineerd door het conventionele christendom.

Aantekeningen

In dit artikel wordt de geschiedenis van de Christendom beschreven, die in de loop van de twintig eeuwen het Christendom hebben gevormd. Ik beperk mij wel tot het Europese Christendom, hoewel bepaalde veranderingen in de loop van de tijd wel een wereldwijde invloed hebben gehad. Verder is het de bedoeling om met deze artikelreeks de oorzaken en gevolgen naar voren te brengen die het Christendom gemaakt hebben wat ze vandaag is. Ik heb daarvoor beroep gedaan op wat andere auteurs voor mij hebben geschreven (zie: onderstaande literatuurlijst). Veel informatie uit Rooms-Katholieke kant heb ik ontleend aan de geschriften van Pierre Trouillez. Hij is een Belgisch kerkhistoricus, theoloog en priester die als docent kerkelijke oudheid en dogmatiek verbonden is aan meerdere Belgische bisdommen. De twee delen ‘Handelingen der Gemeente’ van R.H. Matzken beschrijft de kerkgeschiedenis vanuit Evangelische hoek; let op niet de Protestantse kerk! Het is daarmee een goede aanvulling op de bestaande boeken over de kerkgeschiedenis en brengt het in evenwicht, zodat een objectieve benadering verzekerd is.

Literatuurlijst

Bevrijd en Gebonden – Pierre Trouillez – Uitg. Davidsfonds

Dankzij de Ieren – Thomas Cahill – Uitg. Balans – ISBN 9050183875

De Bourgondiërs – Bart van Loo – De Bezige Bij – ISBN 9789403118819

De Franken en het Christendom – Pierre Trouillez – ISBN 9789401908474

De Franse revolutie en het Christendom – Pierre Troullez – ISBN 9789401917247

De Franse revolutie – deel 1 – Van Revolte tot Republiek -Johan op de Beeck

De Franse revolutie – deel 2 – Van Robespierre tot Napoleon – Johan op de Beeck

De Germanen en het Christendom – Pierre Trouillez – ISBN 9789401914734

De Jaarboeken van Nikolaas Westendorp deel 1 – Jaarboek provincie Groningen

De negende koning – W.J.Ouweneel – uitg. Barnabas – 9050306586

De zesde kanteling – W.J.Ouweneel – Uitg. Barnabas – 9058291197

Handelingen der Gemeente – deel 1, Matzken, R.H. – Uitg. Kok – ISBN 9024226252

Handelingen der Gemeente – deel 2, Matzken, R.H. – Uitg. Kok – ISBN 9024240166

Herfsttij der Middeleeuwen – Johan Huizinga / J. Huizinga – ISBN 9789046707203

Karel de Grote – Aat van Gilst – Aspekt – ISBN 9059117026

Kerkgeschiedenis – Miller

______________________________________________________________________________________________________________________________