Christendom

De Grieks-Orthodoxe Kerk

Inleiding

De Kerk van Griekenland wordt ook wel de Grieks-Orthodoxe kerk genoemd. Het geloof speelt nog steeds een grote rol in het leven van de Grieken. De Orthodoxe Kerk is met de Rooms–Katholieke Kerk en de Kerken van de Hervorming één van de drie takken van het historisch Christendom. De Kerk van Griekenland wordt geleid door de aartsbisschop van Athene. Grieks-orthodoxe geestelijken hebben op 7 februari 2008 aartsbisschop Ieronymos van Thebes tot de nieuwe leider gekozen. De 70-jarige Ieronymos is de opvolger van wijlen aartsbisschop Christodoulos. Aartsbisschop Ieronymos van Thebes is de huidige aartsbisschop van Athene en geheel Griekenland. De term ‘Grieks-orthodoxe kerk’ wordt gebruikt om alle Kerken van de Byzantijnse ritus aan te duiden. Orthodoxe kerken onderscheiden zich van de zogenaamde Latijnse kerk doordat zij zich baseren op de leer van de zeven eerste oecumenische concilies. Orthodox betekent ‘volgens de juiste doxa of eredienst’. Bijna alle Grieken zijn lid van de Griekse kerk.

Praktisch

De Griekse priester

Je kunt in Griekenland de Griekse priesters – of pappas, zoals zij worden genoemd – overal tegenkomen. Ze zijn te herkennen aan hun lange, zwarte of blauwe kleding en hun hoed. Ze zijn niet verplicht om steeds hun priesterkleren te dragen, maar ze doen het meestal wel, uit praktische overwegingen en omdat ze op die manier gemakkelijker herkenbaar zijn. De Griekse priester kan huwen en kinderen hebben.

De koepel van de Griekse Kerk

Meestal is een Orthodoxe Kerk voorzien van een koepel. Deze symboliseert een brandende kaars, de gloed van ons gebed en ons verlangen naar God. De Pantocrator of Alheersende Christus wordt in de koepeltoren geschilderd en stelt de nieuwe schepping voor.

De Iconen in de Griekse kerk

Iconen zijn op hout geschilderde afbeeldingen van Christus, de Moeders Gods, heiligen, van taferelen uit het oude en het nieuwe testament. Iconen zijn voor de Orthodoxe gelovige echter meer. Ze behoren niet tot het gebied van de kunst maar van de theologie. Men zegt wel eens dat de Orthodoxe Kerk twee evangelies heeft: één geschreven en één zichtbaar in de iconen. Ze stellen de personen die ze afbeelden aanwezig. Daarom aarzelen Orthodoxe Gelovigen ook niet de icoon te kussen. Dat eerbetoon is niet voor het beschilderd hout, maar voor de persoon die erop afgebeeld staat en door de icoon aanwezig gesteld wordt. De icoon openbaart de voortdurende aanwezigheid van Christus en de heiligen. Door de icoon worden we meegevoerd door tijd en ruimte naar een hemelse realiteit. Iconen worden daarom ook genoemd: vensters op de eeuwigheid.

De Iconostase in de Griekse kerk

De Iconostase is een iconenmuur, ze scheidt enerzijds het Schip af van het Heiligdom. Maar anderzijds is zij ook een verbindingsmuur tussen de goddelijke en de menselijke wereld. De Iconostase heeft drie poorten: De Koninklijke Deur en de twee zijdeuren of diakendeuren. De middelste deur wordt de Koninklijke Deur genoemd. Hier mag enkel de diaken, de priester of de bisschop door. Deze Koninklijke Deur is de triomfpoort van de zegepralende Christus. Op vrijwel alle Koninklijke Deuren is de voorstelling van de Verkondiging aan de Moeder Gods afgebeeld. Het begin van de heilsgeschiedenis wordt aldus in beeld gebracht. Het Woord van God is Mens geworden en is tot ons gekomen door de deur van de Maagd Maria. Op de vleugels staan ook de vier Evangelisten afgebeeld. Zij hebben de Blijde Boodschap, het Evangelie van Jezus Christus opgeschreven en aan ons overgeleverd. De twee zijdeuren worden tijdens de liturgische diensten voornamelijk door de diaken gebruikt. Daarop worden de Aartsengelen Gabriël en Michaël afgebeeld. De iconografische invulling van de iconostase gebeurt volgens een welbepaalde wijze. Zo vinden we aan de linkerkant van de Koninklijke Deur altijd de icoon van de Moeder Gods met baby Jezus en aan de andere kant Jezus Christus Pantocrator. Boven de Koninklijke Deur zien we de icoon van het Laatste Avondmaal. Het is voor de Koninklijke Deur dat de gelovigen het Lichaam en Bloed van Christus ontvangen (de Heilige Communie). De centrale plaats van het Laatste Avondmaal leert ons dat het hart van het christelijke leven de Communie is. De communie staat ons toe deel te hebben aan het Goddelijk leven.

De 7 Mysteriën (Sacramenten) van de Griekse kerk

Door de mysteriën daalt de genade van de Heilige Geest op de mens.

Elke handeling is een mysterie; hier de 7 belangrijkste:

1. De doop

Wij worden Christenen, leerlingen van Christus. Het is ons persoonlijk Pasen: onze oude zondige mens sterft en onze nieuwe mens verrijst in Christus. Daarom wordt in de Orthodoxe Kerk de dopeling driemaal ondergedompeld in het doopvont.

2. De myronzalving (vormsel)

De voornaamste delen van het lichaam worden gezalfd met heilig myron; wij ontvangen de Heilige Geest; ons persoonlijk Pinksteren. Dit mysterie wordt onmiddellijk na de doop toegediend.

3. De Heilige Communie

Wij ontvangen brood + wijn, werkelijk Lichaam en Bloed van Christus. Door te communiceren verenigen wij ons met Christus en met elkaar.

4. De biecht

Onze zonden worden door God vergeven.

5.De ziekenzalving

Voor heiliging van ziel en lichaam. Men bidt voor vergeving van zonden en voor de genezing der zieken

6.Het huwelijk

De vereniging van man en vrouw. Het huwelijk bestaat uit de verloving en de kroning.

7.De ambtswijding

We onderscheiden drie graden: diaken – priester – bisschop. Een orthodox priester kan bij zijn wijding gehuwd zijn. Een bisschop is steeds ongehuwd.

Credo (Gebed)

Ik geloof in één God, de almachtige Vader, Schepper van hemel en aarde, van al het zichtbare en onzichtbare. En in één Heer Jezus Christus, de eniggeboren Zoon van God, geboren uit de Vader voor alle eeuwen. Licht uit licht, ware God uit de ware God, geboren, niet geschapen, één in wezen met de Vader, en door wie alles geworden is. Die om ons mensen en om onze verlossing uit de hemel is nedergedaald, en vlees heeft aangenomen door de Heilige Geest uit de Maagd Maria, en mens geworden is. Die voor ons onder Pontius Pilatus gekruisigd is, geleden heeft en begraven is. Die opgestaan is op de derde dag, volgens de schriften. Die opgevaren is ten hemel, en zetelt aan de rechterhand van de Vader. Die zal wederkomen in heerlijkheid, om levenden en doden te oordelen, en aan wiens Rijk geen einde zal zijn. En in de Heilige Geest, Heer en levendmaker, die uitgaat van de Vader, die aanbeden en verheerlijkt wordt tezamen met de Vader en de Zoon, die door de profeten gesproken heeft. In één heilige, katholieke en apostolische Kerk, ik belijd een doop tot vergeving van zonden, ik verwacht de opstanding van de doden, en het leven van de komende eeuwigheid.

Structuur

De Grieks-Orthodoxe Kerk of de Kerk van Griekenland is een van de vijftien autocefale  oosters-orthodoxe kerken. Het uit het Grieks afkomstige woord ‘autocefaal’ betekent letterlijk ‘met een eigen hoofd’; een autocefale kerk wordt door alle leden van de gemeenschap beschouwd als zelfstandig en is aan geen andere kerk verantwoording schuldig.

De bestuurlijke zelfstandigheid van autocefale kerken hangt samen met de veelal eigen nationale organisatie van deze kerken. De autocefale kerken worden bestuurd door een patriarch, een metropoliet of een aartsbisschop.

Duiding van de term Grieks-orthodox

De term Grieks-orthodoxe kerk wordt, in de algemene zin, gebruikt om al de kerken van de Byzantijnse liturgie aan te duiden en meer specifieker:

Oecumenisch patriarchaat van Constantinopel

Grieks-orthodox patriarchaat van Antiochië

Grieks-orthodox patriarchaat van Jeruzalem

Grieks-orthodox patriarchaat van Alexandrië

Grieks-Orthodoxe Kerk

Dit moet gezien worden in het kader van de specifieke geschiedenis van het christendom. Het christendom ontstond in Jeruzalem maar verspreidde zich reeds snel in het hellenistische oostelijke deel van het Romeinse Rijk. Het Koinè Grieks was er de lingua franca. De christelijke geschriften, die later het Nieuwe Testament werden genoemd, zijn in het Grieks overgeleverd; ook de Septuaginta werd in het Grieks opgesteld. Aldus kan de vroege kerk judeo-helleens genoemd worden. Constantijn de Grote verklaarde bij het edict van Milaan dat het christendom toegestaan werd. Byzantium aan de Bosporus, later beter bekend als Constantinopel, werd de nieuwe hoofdstad van het rijk. Het Byzantijnse Keizerrijk kende een grote bloei zowel op economisch als op cultureel gebied. Grieks bleef de voertaal. Na het Grote Schisma van 1054 gingen de kerk van Rome en de kerken van het Oosten, waaronder die van Constantinopel, definitief uit elkaar. De oosterse kerken worden oosters-orthodoxe kerken genoemd. De ‘Griekse’ voorgeschiedenis verklaart het foutieve gebruik van de term ‘Grieks-orthodox’ of ‘Grieks-katholiek” wanneer oosters-orthodox, in het algemeen, wordt bedoeld.

Ontstaan van de Kerk van Griekenland

De Kerk van Griekenland vormde zich in 1833 toen 36 Griekse bisschoppen zich onafhankelijk verklaarden van het Oecumenisch patriarchaat van Constantinopel en een Heilige Synode installeerden. Het autocefale karakter van de Kerk werd door de Patriarch van Constantinopel erkend in 1850. In de Griekse grondwet is de speciale positie van de Grieks-Orthodoxe Kerk vastgelegd. Haar religie is staatsgodsdienst sinds 1864.

Huidige situatie

De Kerk van Griekenland wordt geleid door de aartsbisschop van Athene. Aartsbisschop Ieronymos volgde op 7 februari 2008 Christodoulos op, die eerder dat jaar was overleden. De Kerk van Griekenland is onderverdeeld in 81 bisdommen. De bisdommen in het noorden van het Griekse vasteland en het noorden van de Egeïsche Zee, dertig in totaal, vallen indirect onder de jurisdictie van het Oecumenisch Patriarchaat van Constantinopel. Dit heeft tot gevolg dat het Oecumenisch Patriarchaat voorafgaand aan de benoeming van de bisschoppen in deze gebieden zijn goedkeuring moet verlenen. De bisdommen leggen echter verantwoording af aan de Heilige Synode van de Kerk van Griekenland. Het bisdom Kreta, het bisdom Dodekanesos en de monnikenstaat Athos op het schiereiland Chalkidiki leggen daarentegen wel rechtstreeks verantwoording af aan het Oecumenisch Patriarchaat van Constantinopel en maken geen deel uit van de kerk van Griekenland.

Buiten Griekenland

De Grieks-orthodoxen in de diaspora vallen veelal onder de onmiddellijke jurisdictie van het Oecumenisch patriarchaat van Constantinopel. Dit geldt onder meer voor de Grieks-orthodoxe christenen in de Verenigde Staten, Australië en de rest van Europa. De Grieks-orthodoxen in de Benelux zijn georganiseerd in het aartsbisdom van België en het exarchaat van Nederland en Luxemburg. Een exarchaat is een bestuurlijk gebied in het Byzantijnse Rijk.

De Grieks-orthodoxen hebben ook een sterke aanwezigheid in Israël, met name in de christelijke wijk van Jeruzalem waar al Grieken wonen sinds de tijd van Alexander de Grote. Zij vormen ongeveer 40% van het christendom (overige 60 % Arabische christenen) in Israël en zijn ook de belangrijkste particuliere grootgrondbezitters in dit land na de Joden. Deze gelovigen vallen onder de jurisdictie van het Patriarchaat van Jeruzalem. De Grieks-orthodoxen op het Afrikaanse continent vallen onder de onmiddellijke jurisdictie van het Patriarchaat van Alexandrië.

Geünieerden

In 1911 bekeerde een klein deel van de Grieks-orthodoxen zich tot het katholicisme. Zij erkenden het primaatschap van de paus van Rome en vormen de Grieks-Katholieke Kerk. Men behield echter de eigen Goddelijke Liturgie in het klassiek Grieks. In 1932 kwam een exarchaat voor de republiek Griekenland tot stand. Hoofd is de exarch van de Grieks-Katholieke Kerk, sinds 2008 Dimitrios Salachas. Het aantal geünieerden schat men op ongeveer 5.000.

____________________________________________________________________________________________________