Geschiedenis van het Christendom

Studies over de eerste drie eeuwen van het Christendom

Deel 8 – De Kerstening van West-Europa

“Wat de heidenen in het christendom zagen, werd immers in eerste instantie bepaald door wat zij zagen van het christendom!”

Begripsbepaling

Kerstening is het historische bekeren van niet-christelijke volkeren tot het christendom door aanhangers van het christelijk geloof en hun wereldlijke bondgenoten. Dat gebeurde vaak massaal en ook door systematisch gebruik van geweld of het inzetten van zware straffen. Synoniem aan kerstening zijn de termen christianisatie en de modernere evangelisatie.

Inleiding

De eerste eeuwen na Christus verspreidde het christendom zich vooral in de gebieden rondom de Middellandse Zee. Aan het einde van de 3e eeuw behoorden het huidige Turkije, Cyprus, Kreta, de Nijldelta en de gebieden rond Carthago en Cyrene tot de gebieden waar veel bewoners tot het christendom waren toegetreden. In de beginfase was de kerstening vaak slechts oppervlakkig en duurde het meerdere generaties voordat gemeenschappen echt wat je zou kunnen noemen volledig christelijk waren geworden. Dit proces wordt aangeduid met de term dieptekerstening. Het was daarbij van groot belang voor de personen die het christendom verspreidden dat ze zich verzekerden van de steun en de bescherming van de wereldlijke machthebbers in het gebied waar zij als missionaris werkzaam waren. Zo liet de voor onze streken bekende missionaris Willibrord (ca. 658-739) zich bijstaan in zijn missie door de Frankische vorst Pepijn Herstal (ca. 635-714). De kerstening van een volk verliep vaak van boven naar beneden. Wanneer een vorst zich bekeerde tot het christendom dan volgden daarna vaak ook zijn onderdanen. Een bekend voorbeeld hiervan is de bekering van koning Clovis (ca. 466-511) rond het jaar 500.

Kerstening van Europa

Vanaf de vierde eeuw was het christendom het officiële geloof in het Romeinse en Byzantijnse Rijk. Het merendeel van de Europese volkeren werd gekerstend in de Middeleeuwen. Tegen het einde van de 6e eeuw waren grote delen van Europa ten zuiden en ten westen van de Donau en de Rijn gekerstend. Tijdens de 8e en de 9e eeuw is ook het gebied tussen Rijn, Donau en Oder gekerstend door middel van dwang en geweld.

In de Lage Landen ten zuiden van de Rijn zouden de Franken zich rond 500 massaal gekerstend hebben, naar het voorbeeld van de Frankische vorst Chlodovech (Clovis). Het deel boven de grote rivieren is vanaf het midden van de 8e eeuw gekerstend met “ijzeren tongen” (het zwaard). Daarbij boden vooral de Saksen onder leiding van Widukind enkele decennia weerstand aan de Frankische machthebbers Karel Martel en Karel de Grote. Naast dwang door de heerser in bepaalde gebieden en overtuiging door rondtrekkende monniken, was er echter ook een meer pragmatische aanpak waarbij bepaalde gewoonten of heilige plaatsen verchristelijkt werden. Het was ook zaak om naast een goede en degelijke uitleg van de christelijke leer mensen ervan te weerhouden zich aan hun oude heidense religie te blijven vasthouden. Tal van oude gewoontes en rituelen werden verboden. Zo werd het niet langer toegestaan om oude goden te vereren door ze een offer te brengen of om een heilige boom te bezoeken. Wat ook gebeurde was dat een boom (of andere heilige plaats) werd vernietigd om op die plek vervolgens een kapel neer te zetten. Zo hoopte men dat het christendom sneller gemeengoed werd bij de pas gekerstende bevolking. De desbetreffende plek was immers voor de mensen uit de omgeving al een bijzondere plek. Ook nam men heidense tradities zoals het kerstfeest over en kregen deze christelijke betekenissen. Op deze manier kreeg het christendom een steeds grotere plek in de Germaanse wereld. Andersom zien we dat het christendom ook heidense elementen opnam. Dit laatste echter zonder dat de inhoud van het geloof veranderde. Op sommige heilige plaatsen werden kapellen gebouwd. Bepaalde “heidense” feestdagen werden gekoppeld aan christelijke feestdagen. “Heidense” gewoonten werden overgenomen in de kerk, een gebruik dat tijdens de reformatie totaal werd uitgebannen uit de kerk.

Karel de Grote

Karel de Grote had een pakt gesloten met de Rooms-Katholieke Kerk en moest ervoor zorgen dat alle Saksen christen werden, hij voerde onder andere oorlogen om dat te bereiken. Naar de nieuwe leer werd de macht van de keizer beschouwd als direct door de God gegeven die de katholieke kerk aanbad. De opvatting dat godsdienstig geloof een persoonlijke levenskeuze is, paste niet in deze zienswijze. Hij liet iedereen vermoorden die weigerde gedoopt te worden, vlees at in de door de kerk voorgeschreven vastentijd of bijvoorbeeld een dode cremeerde.

Noord-Europa

In Noord-Europa dringt de kerstening langzaam door vanaf de 8e eeuw. Uit overleveringen blijkt dat van alle Scandinavische volkeren de Zweden het moeilijkst te kerstenen waren: zij werden een halve eeuw later gekerstend dan de Denen, die in 948 gekerstend werden.

IJsland ging officieel in het jaar 1000 over tot het christendom, maar de eigen verteltraditie bleef nog lang in stand. Dichters (skalden) droegen generatie op generatie de oude gedichten over goden en helden over. Twee eeuwen later werden belangrijke gedichten en verhalen uit deze traditie op schrift gesteld: dit waren de Poëtische Edda en de Proza-Edda.

De Polen en de Hongaren werden omstreeks het jaar 1000 gekerstend. Het waren Cyrillus en Methodius die rond die tijd de Slavische volkeren in de gebieden rond de Dnjestr tot het christendom bekeerden. Zij schonken hun ook een schrift: het cyrillisch schrift. In 988 ging het Kievse Rijk over tot het christendom. De Finnen werden gekerstend in de 12e en de 13e eeuw, gelijktijdig met de Oude Pruisen. De Litouwers zijn de laatste Europese bevolkingsgroep die werd gekerstend, namelijk tijdens de 14e eeuw. Het Saamivolk bood weerstand tegen de kerstening tot de 18e eeuw.

Persoonlijk geloof

Uit bovenstaande blijkt wel dat er van een persoonlijk geloof en bekering geen of weinig sprake was. Als de koning het christelijk geloof aanvaarde dan was je van de een op de andere dag een christen. Wat dat inhield besefte uiteraard niemand, zelfs de betrokken koning niet, vrees ik. Daar komt bij dat de mensen ook geen Bijbel teer beschikking hadden en aangewezen waren op wat de Rooms-Katholieke kerk leerde. Gelukkig kwam daar met de komst van de boekdrukkunst een einde aan en werd de Bijbel beschikbaar, ook voor het gewone volk. In Europa werd de uitvinding van het drukken van boeken met losse letters gedaan in 1439 door Johannes Gutenberg, die loden letters goot met behulp van matrijzen. Eén van de gevolgen vinden we terug tijdens de Reformatie. De protestantse Reformatie is het zestiende-eeuwse schisma binnen het westerse christendom, dat ingezet werd door Maarten Luther, Johannes Calvijn en andere vroege protestanten. Het startpunt wordt traditioneel in 1517 gesitueerd, toen de augustijner monnik Maarten Luther zijn 95 stellingen openbaar maakte. Dankzij de boekdrukkunst werden zijn ideeën snel verspreid.

Mijn Website

Rubriek: Europees Christendom – Serie: Kerstening van Europa

Rubriek: Kerkgeschiedenis Algemeen – De Reformatie

Literatuurlijst

Apostolische Vaders (dl.1) – Duker/van Manen – ISBN: 978 90 5719 241 8 – Importantia

Apostolische Vaders (dl.2) – Duker/van Manen – ISBN: 978 90 5719 242 5 – Importantia

Bevrijd en Gebonden – Pierre Trouillez – ISBN: 90-5826-419-X – Uitg. Davidsfonds

Das Grosse Bibellexikon (3 dln.) Brockhaus – ISBN: 3-417-2461-3

De God der goden, Danny Praet – ISBN: 90-289-2130-5 – Uitg. Pelckmans

De Stad Gods (Civitate Dei) – Augustinus – pdf.

Die Mission und Ausbreitung des Christentums in den ersten drei Jahrhunderten – Adolf von Harnack – ISBN: 9781019 384695

En zij werden verstrooid onder alle volken – W. Keller – ISBN 90 6084 611 7 – Voorhoeve

Evangelie-verkondiging in de eerste eeuwen– ISBN: 90 6047 801– Michael Green

Eusebius – Kerkgeschiedenis – ISBN: 9 789023 906797 – Uitg. Boekencentrum

Geschichte des Jüdischen Krieges – Flavius Josephus – ISBN: 3-921-95-00-7 – Fourier Verlag

Handelingen der Gemeente, dl.1 en 2 – ISBN: 90-242-2625-2 – R.H. Matzken – Kok Kampen

Het ontstaan van het Christendom – Evangelische Omroep – ISBN: 90-70100-51-7

Jüdische Altertümer – Flavius Josephus – ISBN: 3-921695-10-8 – Fourier Verlag

Van Petrus tot Constantijn – Pierre Trouilles – ISBN: 90-5826-1867 – Uitg. Davidfonds

______________________________________________________________________________