Geschiedenis van het Christendom

Studies over de eerste drie eeuwen van het Christendom

Deel 7 – Augustinus (354-430)

“Wat de heidenen in het christendom zagen, werd immers in eerste instantie bepaald door wat zij zagen van het christendom!”

 Voorwoord

Aan het einde van Augustinus’ leven was het Romeinse rijk in verval en zou eindigen in 476. In 410 werd Rome ingenomen en dagenlang geplunderd door de Goten, onder Alarik. Kort voor het einde van het Romeins rijk was de christianisering voltooid, het heidendom bedwongen. Keizer Theodosius I (‘de Grote’) nam in 391 een belangrijke beslissing. Hij verhief het christendom tot nieuwe staatsgodsdienst en verklaarde alle tempels van de oude Romeinse religie tot verboden gebied. Wie nog betrapt werd op het offeren aan de oude goden hing een zware straf boven het hoofd. Het gezicht van de kerk was voorgoed veranderd. Het begin van de grote volksverhuizing rond 375 zorgde ervoor dat Germaanse volkeren voor de binnenvallende Hunnen vluchtten en zo in Romeins gebied terechtkwamen. Ze stichtten daar al snel eigen rijken. De Hunnen vielen ook het Romeinse Rijk zelf aan en om deze overmacht te kunnen trotseren waren de Romeinen gedwongen Germanen in het leger op te nemen. De Germanen waren vaak betere krijgers dan hun Romeinse “gastheren” en deze werden dus van hen afhankelijk. De grotere machtspositie die de Germanen hierdoor kregen leidde er uiteindelijk toe dat een groep Germanen onder leiding van Odoaker in opstand kwamen. Op 4 september 476 werd keizer Romulus Augustulus door de barbaarse krijgsheer Odoaker afgezet. Odoaker dwong de laatste keizer hem tot aftreden. Romulus was nog een kind was; hij was amper veertien jaar. Zijn tijdgenoten noemden hem het “Keizertje”. Dit betekende het einde van het West-Romeins Rijk en het begin van de middeleeuwen. Het Oost-Romeins rijk zou nog standhouden tot 1453 toen het door de Islam werd verdrongen.

Inleiding

De antieke culten die in het heidendom en in het Romeinse rijk voorkwamen gingen uit van de gedachte dat hun goden zorgden voor de welvaart in het Romeinse rijk. Nu echter het heidendom was verboden en het christendom daarvoor in de plaats was gekomen, kwam de vraag naar boven: “Hoe kon de christelijke God toelaten dat het Romeinse rijk in verval geraakte? Was het omdat de oude goden aan de kant waren gezet en dat ze nu wraak namen? Maar niet alleen de resterende heidenen stelde die vraag ook de christenen. Eusebius had hen toch geleerd dat de keizer de vertegenwoordiger van God op aarde was, en bestond er geen verband tussen het Romeinse rijk en het rijk van God en tussen christenen en Romeinen? Was met het verval van het Romeinse rijk ook het einde van de wereld aanstaande?

Augustinus – De stad Gods

Dat vraagstuk werd “opgelost” door Augustinus, die de lotsverbondenheid tussen Christendom en de Romeinse staat, tussen de staat Gods en de aardse staat, laat voor wat het was, en kwam met een nieuwe visie, die hij verwoordde in het geschrift “De Stad Gods” (Civitate Dei) dat hij schreef tussen 413-426. Het boek ontstond als een reactie op de plundering van Rome door Alarik I in 410. In de eerste vijf boeken bestrijdt hij de beschuldiging van niet-christenen dat de val van Rome een godenstraf zou zijn voor het verlaten van de oude Romeinse godsdienst. Augustinus maakte onderscheid tussen de stad van God, die bestaat uit hen die God boven alles liefhebben, en de Aardse Stad, die bestaat uit tijdelijke steden die georganiseerd zijn rond eigenliefde en aardse genoegens. Augustinus presenteert de vier essentiële elementen van zijn filosofie in De Stad van God: de kerk, de staat, de Stad van de Hemel en de Stad van de Wereld. De kerk is door God gesticht en leidt de mensheid naar de eeuwige goedheid, die God is. In feite is De Stad van God een uitdaging voor de menselijke samenleving om te kiezen van welke stad ze deel wil uitmaken, en Augustinus ziet zijn taak als het duidelijk afbakenen van de parameters van elke keuze. Augustinus concludeert dat het doel van de geschiedenis is om de ontvouwing van Gods plan te laten zien, wat inhoudt dat de Stad van de Hemel wordt gekoesterd en gevuld met waardige burgers. Voor dit doel heeft God de hele schepping zelf geïnitieerd. In zo’n groots plan is de val van Rome onbeduidend.

De bisschop-stadhouder

Toen het keizerrijk tot een einde was gekomen, werd de Rooms –Katholieke Kerk belast met het bestuur van veel steden. Het was nog de enige organisatie die daartoe in staat was. Daarmee begon ook de kerstening van de heidense landen; Franken, Germanen en Saksen. Omdat het intern bestuur van het Romeinse rijk meer en meer in gebreke kwam door het verval, werd de positie van de Kerk steeds sterker en groter. De Kerk was goed georganiseerd en was op het gebied van hulpverlening (caritas) al eeuwenlang actief. De bisschoppen, in de positie van onderdanen van de staatskerk, hadden een gezag gekregen dat de facto gelijk stond met dat van de burgerlijke overheden. Geleidelijk aan werd het bestuur door de kerk overgenomen, vanwege het achterwege blijven van burgerlijke hulp. Of een bisschop geheel achter de leer van de Kerk stond was niet zo belangrijk; de nood was zo hoog dat men dat er maar bij nam. Als voorbeeld mag landeigenaar Synesius dienen, die door Theofilus (370-413) tot bisschop van Ptolemaïs werd gewijd. Ondanks dat deze te kennen had gegeven dat hij niet in de opstanding van Christus geloofde werd hij toch aangesteld vanwege zijn capaciteiten als bestuurder. Niet alleen in de caritas maar ook op politiek gebied werd meer en meer de hulp ingeroepen van de bisschop-stadhouder, zoals het geval was met de belegering van Rome door Alarik. Paus Leo I onderhandelde met Attila en wist zo een slachting onder de bevolking van Rome voorkomen. De facto heerste de Kerk over de Koningen der aarde en dat bereikte een hoogtepunt in de Middeleeuwen, vooral in 800 toen Karel de Grote tot keizer werd gekroond. “De hoer (Babel) die op vele wateren zit, met wie de koningen der aarde gehoereerd hebben.” (Op.17:1)

De herrijzenis van het Romeins rijk

Augustinus zal wel nooit stilgestaan hebben bij het profetische woord dat ons leert dat het Romeinse rijk een tweede keer deel zou gaan uitmaken van de wereldgeschiedenis. We vinden daarvoor bewijzen in het Bijbelboek Daniël, waar we in het zgn. beeld van Nebukadnezar de beschrijving vinden. “Het hoofd van dat beeld was van gedegen goud, zijn borst en armen waren van zilver, zijn buik en lendenen van koper, Zijn benen van ijzer, zijn voeten deels van ijzer deels van leem.” (Dan.2:32-33) Daniël vervolgt: “Gij, o koning, koning der koningen, gij zijt dat gouden hoofd. Doch na u zal een ander koninkrijk ontstaan, geringer dan het uwe; en, weer een ander, een derde koninkrijk, van koper, dat heersen zal over de gehele aarde; En een vierde koninkrijk zal hard zijn als ijzer; juist zoals ijzer alles verbrijzelt en vermorzelt; en gelijk ijzer, dat vergruizelt, zal dit die allen verbrijzelen en vergruizelen.” (Vs.38, 39, 40; vgl. 7:1-8)

In Daniël 2 heeft God aan Nebukadnezar via een droom, waarin hem een beeld getoond werd, bekend gemaakt wat er in de toekomst zou gaan gebeuren met zijn koninkrijk en met de daaropvolgende wereldrijken. De Heer gebruikt hierbij Daniël als uitlegger.

(1) Het hoofd van goud duidt op het Babylonische rijk. Dit rijk wordt in Daniël 7:4 door een leeuw voorgesteld.

(2) De Meden en Perzen worden daarna de wereldheersers. Hun macht wordt door de zilveren borst en armen voorgesteld. In Daniël 7:5 echter door een beer en in Daniël 8:4, 20 door een ram.

(3) Daarna krijgen de Grieken de macht in handen. Hun heerschappij wordt aangeduid door de buik en lendenen van koper, in Daniël 7:6 door een panter en in Daniël 8:5, 21 door een geitenbok.

(4) Tenslotte nemen de Romeinen de wereldheerschappij in handen. Het zijn de benen, die van ijzer zijn, die hun macht weergeven. In Daniël 7:7 wordt deze wereldmacht een vreselijk dier genoemd. Toen de Heer Jezus geboren werd, bevonden ook de Joden zich onder deze heerschappij. In latere eeuwen is deze Romeinse macht uiteengevallen en zijn er diverse rijken en rijkjes ontstaan. De Bijbel spreekt echter van een herstel in de vorm van een tien-statenrijk, door de tien tenen van ijzer en leem voorgesteld. Van dit rijk vermeldt Openbaring 17:7-13: “het was en is niet en zal zijn”. Christus, voorgesteld door een steen, zal echter zonder menselijk ingrijpen het beeld vermorzelen (Dan.2:45). Dit zal plaats vinden als Hij als Vorst der vorsten op aarde zal verschijnen, na de opname der Gemeente en aan het eind van de laatste jaarweek van Daniël 9:25-27. Hij zal dan met de zijnen uit de hemel komen om Zijn rijk van vrede op te richten (Dan.7:13, 14, 18. (Zie verder nog Dan.7:26, 27; Op 20:4.)

Mijn Website

Rubriek: Kerkgeschiedenis – Augustinus van Hippo

Rubriek – Bijbel Oude Testament – Daniël 2 – Het Oost- en West Romeinse rijk

Geraadpleegde literatuur:

Apostolische Vaders (dl.1) – Duker/van Manen – ISBN: 978 90 5719 241 8 – Importantia

Apostolische Vaders (dl.2) – Duker/van Manen – ISBN: 978 90 5719 242 5 – Importantia

Bevrijd en Gebonden – Pierre Trouillez – ISBN: 90-5826-419-X – Uitg. Davidsfonds

Das Grosse Bibellexikon (3 dln.) Brockhaus – ISBN: 3-417-2461-3

De God der goden, Danny Praet – ISBN: 90-289-2130-5 – Uitg. Pelckmans

De Stad Gods (Civitate Dei) – Augustinus – pdf.

Die Mission und Ausbreitung des Christentums in den ersten drei Jahrhunderten – Adolf von Harnack – ISBN: 9781019 384695

En zij werden verstrooid onder alle volken – W. Keller – ISBN 90 6084 611 7 – Voorhoeve

Evangelie-verkondiging in de eerste eeuwen– ISBN: 90 6047 801– Michael Green

Eusebius – Kerkgeschiedenis – ISBN: 9 789023 906797 – Uitg. Boekencentrum

Geschichte des Jüdischen Krieges – Flavius Josephus – ISBN: 3-921-95-00-7 – Fourier Verlag

Handelingen der Gemeente, dl.1 en 2 – ISBN: 90-242-2625-2 – R.H. Matzken – Kok Kampen

Het ontstaan van het Christendom – Evangelische Omroep – ISBN: 90-70100-51-7

Jüdische Altertümer – Flavius Josephus – ISBN: 3-921695-10-8 – Fourier Verlag

Van Petrus tot Constantijn – Pierre Trouilles – ISBN: 90-5826-1867 – Uitg. Davidfonds

______________________________________________________________________________