Kerkgeschiedenis – Personen

Johannes Huss

Inleiding

Door koningsbanden verbonden, ontstond aan het eind van de veertiende eeuw een culturele uitwisseling tussen Engeland en Bohemen. Onder de Boheemse studenten die in Oxford gingen studeren bevond zich ook een zekere Hiëronymus van Praag. Deze kwam onder de indruk van het onderwijs van Wycliffe en keerde terug naar zijn land waar hij de “nieuwe leer” met grote vrijmoedigheid begon uit te dragen. Zijn moedig getuigenis van de kracht van het Evangelie was het middel waardoor het Johan Huss ging dagen wat en Wie de bron van alle leven is. Johannes (Jan) Huss was een gewone boerenzoon die zoveel talenten had en ontwikkelde dat hij later rector van de universiteit van Praag werd, een van de meest vooraanstaande universiteiten van Europa. Zijn oprecht geloof werd gesteund door zijn natuurlijke talenten, waardoor hij machtig sprak tot de mensen waarvan er al velen door de Waldenzen waren toebereid. Hij sprak daarbij ook tot de natie, waar hij gevoelens van vaderlandsliefde opwekte die hun uitdrukking vonden in het versterken van de eeuwenoude wedijver tussen Duitsers en Tsjechen. Dat gaf aan zijn beweging een belangrijk politiek aspect, waardoor een van oorsprong geestelijke stroming later toch leidde tot betreurenswaardige ontwikkelingen. Natuurlijk ging het effect van zo’n prediking niet voorbij aan de Roomse geestelijkheid, die ervoor zorgde dat Huss door de paus werd geëxcommuniceerd. Zijn geschriften, die aan de Tsjechische “ketterij” haar basis gaven, werden openlijk verbrand, maar daarmee werd Huss tot een levende martelaar gemaakt die de sympathie won van de koning van Bohemen en de grote meerderheid van het volk: verwarring alom! Tijdens het concilie van Constanz, dat van 1414 tot 1417 duurde, werd veel aandacht besteed aan deze geestelijke ontwikkeling, die de positie van de Kerk in MiddenEuropa bedreigde en ook grote staatkundige gevolgen kon hebben. Het belangrijkste agendapunt, waarvoor dit Concilie was belegd, was echter het bestaan van twee of zelfs drie pausen naast elkaar. Daardoor ontstond grote verwarring en dreigde er een scheuring binnen het Roomse kamp. In 1378 was namelijk het “grote westerse schisma” ontstaan dat zou duren tot 1415: naast de paus van Rome regeerde in Avignon een tegenpaus; beide pausen deden hun tegenstanders in de ban, zodat dus in feite de hele Katholieke Kerk onder de banvloek lag! Men kon zich dus niet nog meer verwarring permitteren en zo werd Huss uitgenodigd om op het Concilie te verschijnen. Dit betekende het hol van de leeuw binnengaan, om daar getuigenis af te leggen van zijn geloof en om de kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders en vorsten Gods Woord voor te houden. Vertrouwend op de persoonlijke belofte van vrijgeleide door de keizer van het “Heilige Roomse Rijk”, Sigismund, toog Huss naar Constanz om daar te ontdekken dat hij bedrogen was. Zijn “vrijgeleide” hield op in een smerige kerker aan dit wonderschone meer, omdat de raad inmiddels een “openbaring van de Heilige Geest” had ontvangen dat de Kerk niet gebonden is aan een belofte jegens een ketter. De behandeling van Huss, om hem ertoe te brengen zich te reinigen van de “melaatsheid van de Waldenzen” en de “leer van Wycliffe” was gruwelijk en wreed. Maar niets kon hem afbrengen van wat hij zelf had onderwezen, naar het Woord van God, en standvastig en heldhaftig bleef hij getrouw aan zijn Heer. Direct nadat het Concilie was afgelopen, in 1415, werd er een dienst gehouden waarin Huss op schandelijke wijze in het openbaar werd gedegradeerd, waarna hij op de brandstapel de martelaarsdood stierf, evenals Hiëronymus van Praag, die Huss tot Christus had geleid. Veertig dagen tevoren schreef Huss het volgende op: Ik ben ten zeerste vertroost door wat Christus zei: “Gezegend zijt gij wanneer de mensen u haten” … een goede, nee de beste groet die men ooit kan geven. Maar ook erg moeilijk, niet om te begrijpen, maar om ernaar te leven, want ons wordt gezegd dat wij ons in deze vervolgingen moeten verheugen … Zelfs de dapperste Soldaat was na het Avondmaal terneergedrukt in zijn geest, ofschoon Hij wist dat Hij op de derde dag zou verrijzen Zo hebben dan ook de soldaten van Christus een zware strijd te voeren, ook als zij opzien naar hun leider, de Koning der heerlijkheid. Zij gaan door vuur en water, maar niet ten verderve, want zij ontvangen de kroon des levens. En die kroon der heerlijkheid zal de Heer, naar ik vast geloof, ook aan mij geven. En ook aan u, gij die er ernst mee maakt om de waarheid te verdedigen en die vasthoudt aan de liefde van Christus … O heiligste Christus, trek mij, ook al ben ik zwak, naar U toe, want als U ons niet trekt kunnen wij U niet volgen. Versterk mijn geest dat deze gewillig mag zijn. Wanneer het vlees zwak is, moge dan uw genade onze val voorkomen; kom tussenbeide, want zonder U kunnen wij niet voor uw zaak een wrede dood tegemoet zien. Geef mij een hart zonder vrees, een oprecht geloof, een vaste hoop, een volmaakte liefde, zodat ik mijn leven voor uw zaak rustig en met blijdschap kan neerleggen. Amen. Geschreven in de gevangenis, in ketenen, aan de vooravond van St. Jan de Doper. De wijze waarop Huss en Hiëronymus behandeld werden zweepte de emoties in Bohemen op, wat leidde tot verschillende reacties. Zij die de leer van Huss aanhingen werden verdeeld in verschillende partijen, waarvan de grootste wel waren de Ultraquisten en de Taborieten. Bij beide trad een vermenging op van geestelijke principes en het vertrouwen op menselijke middelen, maar allebei deden zij dit op een heel verschillende wijze. De Ultraquisten neigden naar een compromis met Rome en uiteindelijk erkende de paus hen dan ook als de nationale Kerk. Daarbij werden wederzijdse concessies gedaan, maar toch trok de Kerk van Rome aan het langste eind. De Taborieten ontleenden hun naam aan het stadje Tabor, dat hun centrum was. Op het marktplein ziet men nog de resten van de stenen tafels waar duizenden mensen hebben deelgenomen aan het Avondmaal, door brood en wijn te ontvangen, wat Gij Rome slechts aan de “geestelijkheid” was voorbehouden. Zo werd dan de beker tot het symbool van de Taborieten, evenals het meertje onderaan de heuvel, dat “Jordaan” werd genoemd en waarin duizenden mensen werden gedoopt op belijdenis van hun geloof. De Taborieten hielden onbevreesd vast aan hun bijbelse leer en praktijk en waren niet bereid tot enig compromis met Rome. Toen dat conflict door de Kerk op de spits werd gedreven, namen zij het zwaard op en dreven onder leiding van hun generaal Jan Zizka het pauselijke leger terug. Maar die overwinning was van korte duur, want in 1434 werden zij verslagen door een leger van Ultraquisten die het midden hadden gezocht tussen beide extremen. Los van deze situaties van conflict en militair geweld waren er ook die de weg van het lijden verkozen en weigerden hun geestelijke strijd met vleselijke wapenen uit te vechten. Deze mensen kwamen zowel van de Ultraquisten als van de Taborieten, waarbij zich ook de Waldenzen schaarden. Onder het leiderschap van Petrus Chelchicky keerden velen terug naar de ongecompliceerde praktijk van de dagen der apostelen, toen de gelovigen bijeen waren zuiver op grond van hun verhouding tot Christus. Hij schreef in 1440 een belangwekkend boek, getiteld “Het net des geloofs”, waarin hij zijn onderwijs uiteenzette. Het gevolg hiervan was onderlinge bemoediging en versterking, maar niet alleen dat: onder hen leefde ook het sterke verlangen om Christus in deze wereld uit te dragen en als “Unitas Fratrum” (broeders in eenheid) erkenden zij allen die in Christus zijn, in welk land zij zich ook bevinden. Zij stonden buiten de Kerk van Rome maar wezen iedere sekte- of partijgeest af. Dat gaf hun getuigenis een grote en duurzame kracht. Uit deze kringen komt ook Jan Amos Comenius voort, en weer een eeuw later de zendingsman Graaf von Zinzendorf. Beiden worden in het volgende hoofdstuk besproken; Comenius bij de “nadere reformatie” en Nikolaus Ludwig von Zinzendorf als een van de zendingspioniers.

______________________________________________________________________________________________________________________________