Dogmatiek

Evangelische Dogmatiek

Een overzicht

Inleiding

Wie tot voor enkele jaren geleden op zoek ging naar een Evangelische Dogmatiek kwam bedrogen uit, want die was er gewoonweg niet. Een mogelijke verklaring daarvoor is, dat de Evangelische beweging nog niet zolang bestaat, laten we zeggen vanaf het midden van de negentiende eeuw. Een ander ‘excuus’ van het gebrek van een Evangelische dogmatiek, is de enorme verdeeldheid en verspintering van die Evangelische wereld, die het tot stand brengen van een Evangelische Dogmatiek in de weg heeft gestaan. Dat heeft tot gevolg gehad dat men maar een beetje ‘aanrommelt’ op het Evangelisch erf; ‘ieder doet wat goed is in zijn eigen ogen’. Als je de gemiddelde evangelische gelovige naar zijn geloofsleer, of dat van zijn kerk of Gemeente vraagt, staat hij of zij dan ook met de mond vol tanden. De verschillende denominaties hebben hoogstens een vorm van een geloofsbelijdenis, maar een echte dogmatiek ontbreekt.

Overzicht

De eerste keer dat we kunnen spreken van een dogmatiek in de Protestantse wereld was de Institutie van de hand van Johannes Calvijn die in 1536 verscheen. Het beperkte zich echter (1) ‘tot de kennis van God de Schepper, (2) de kennis van God de verlosser in Christus, (3) van de manier, waarop de genade van Christus verkregen wordt, met haar vruchten en werkingen en (4) de uiterlijke hulpmiddelen, door welke God ons tot de gemeenschap met Christus nodigt en in dezelve houdt’.

Natuurlijk zijn er boeken over elk denkbaar onderwerp en vanuit elke denkbare evangelische hoek in de loop van de tijd verschenen, maar van een echte systematische theologie was geen sprake. Het is daarom ook de grote verdienste van Prof. Dr. W.J. Ouweneel dat hij enige jaren geleden de dertiendelige Evangelische-Dogmatische reeks (EDR) het licht heeft doen zien. Vóór de verschijning van de dogmatiek van Ouweneel was men aangewezen op dogmatische werken van Amerikaanse oorsprong, zoals van Lewis Sperry Chafer (27 februari 1871 – 22 augustus 1952) een Amerikaans theoloog, stichter en eerste president van Dallas theologisch seminarie. Hij was een invloedrijke voorstander van christelijk dispensationalisme in het begin van de 20e eeuw. Chafer zegt in de inleiding van zijn achtdelige ‘Systematic Theology’ dat systematische theologie, de grootste van de wetenschappen is.

Kenmerken

Dogmatiek, soms gelijkgesteld aan de systematische theologie, is de systematische doordenking van het heil dat volgens de christelijke kerk in Christus gegeven wordt. Het woord dogma is een Grieks woord. Het betekent datgene wat iemand als juist voorkomt. In de Kerk ging het dogma al snel “de ware leer” betekenen. In de vroege Kerk werden uitspraken gedaan die de ware leer tegen dwalingen vastlegden. Het woord dogmatiek wordt gebruikt om de denkactiviteit te omschrijven die de leer van de Bijbel probeert door te lichten. Er zijn verschillende definities voor dogmatiek. Enkele belangrijke ervan zijn de volgende: Thomas van Aquino (1225-1274) omschreef dogmatiek als ‘de leer aangaande God, en aangaande de schepselen voor zover zij betrokken worden op God als op hun begin of doel’. Herman Bavinck (1854-1921) omschreef dogmatiek als: ‘de kennisse Gods … welke Hij aangaande zichzelf en aangaande alle schepselen als staande in relatie tot Hem in Zijn Woord aan de Kerk heeft geopenbaard’. Hendrikus Berkhof (1914-1995) omschreef dogmatiek als ‘de systematische doordenking van de inhoud der relatie die God in Christus met ons heeft gelegd’.

Beknopte geschiedenis van de dogmatiek

Dogmatiek is die tak van de theologie die de overtuigingen en doctrines (dogma’s) van het christelijk geloof probeert uit te drukken – om ‘de hele raad van God’ (Handelingen 20:27) op een georganiseerde en systematische manier uiteen te zetten. Aangezien geen enkele dogmatische theoloog zich alleen bezighoudt met de ‘dogma’s’ van de kerk, wordt die discipline nu vaker ‘systematische theologie’ of simpelweg ‘theologie’ genoemd. De termen ‘dogmatiek’ en ‘systematische theologie’ worden zowel in brede als in enge zin gebruikt. In brede zin duiden de termen een van de vier takken van theologie aan uit de bijbelse, historische en praktische theologie. In engere zin worden de termen binnen die ene tak van de theologie gebruikt om de discipline te onderscheiden van de geschiedenis van de doctrine, symboliek (de studie van geloofsbelijdenissen en belijdenissen), apologetiek en ethiek. Dit artikel, dat u voor zicht heeft, concentreert zich op de enge betekenis van dogmatiek (systematiek).

Dogmatiek of systematische theologie gaat over het algemeen over de leerstellingen van openbaring (prolegomena), God (eigenlijke theologie), de mens (antropologie), de persoon en het werk van Jezus Christus (christologie), de Heilige Geest en de toepassing van verlossing (pneumatologie en soteriologie), en de tussenliggende toestand en de wederkomst van Christus (eschatologie). Zelfs wanneer verschillende termen en organisatorische arrangementen worden gebruikt, behandelen alle systematische of dogmatische theologen deze onderwerpen. Dogmatische of systematische theologen houden zich over het algemeen bezig met de bijbelse bronnen en ondersteuning van de leerstellingen van het geloof, met de geschiedenis van de ontwikkeling van dergelijke leerstellingen, met contrasterende dogma’s uit andere geloofsgemeenschappen en met de opvattingen van andere theologen die zich met deze leerstellingen bezighouden. Omdat deze discipline zich zowel bezighoudt met het geheel als met specifieke doctrines, weerspiegelt systematische theologie altijd een bepaalde geloofsgemeenschap – rooms-katholiek, oosters-orthodox, luthers, gereformeerd, liberaal, neo-orthodox, existentialisten, enz. De term ‘dogmatiek’ ontstond na het midden van de zeventiende eeuw en werd waarschijnlijk voor het eerst gebruikt in 1659 als titel van een boek van L. Reinhardt. Voordien gebruikten theologen bij het schrijven van theologie die een beroep deed op de Schrift termen als ‘heilige bladzijde’ of ‘heilige leer’. De beroemdste systematische theologen in de patristische periode waren Origenes, Augustinus en Johannes van Damascus, de laatste vertegenwoordigde de Grieks-orthodoxe traditie. In de Middeleeuwen werd de scholastieke theologie vertegenwoordigd door Peter Lombard en vooral Thomas van Aquino. Philip Melanchthon weerspiegelde het protestantse lutheranisme in de Loci Communes, terwijl Johannes Calvijn de gereformeerde theologie tot uitdrukking bracht in zijn ‘Institutie’. In de daaropvolgende twee eeuwen vermenigvuldigden zich dogmatische werken in de protestantse traditie.

Tenslotte

Hoe dan ook, ik geloof dat een uitgewerkte geloofsleer in de vorm van een Evangelische dogmatiek, niet alleen wenselijk, maar ook noodzakelijk is in onze huidige tijd. Meer dan ooit is de christenheid verdeeld tot op het bod en de huidige mens, ook de gelovige, hecht meer waarde aan het gevoel dan aan rationeel geestelijke kennis van Gods Woord en de daarop gebaseerde geloofsleer. Niet dat een dogmatiek ‘heilig’ is, dat is de Bijbel, maar het is goed dat het onderwijs van de Bijbel in een doordachte, systematische en op een begrijpelijke manier op het Evangelisch erf zijn plaats mag vinden.

______________________________________________________________________________________________________________________________